ESTANISLAO FERNÁNDEZ DE LA CIGOÑA COMO EDITOR
Unha das facetas máis descoñecidas de Estanislao Fernández de la Cigoña é a de editor de libros. Libros de moita xente, a parte dos seus, que se achegan a el primeiro para que lles bote unha ollada, segundo, para que os corrixa ata onde poida e, terceiro e fundamental, os imprima a ser posible. Deste xeito iniciouse nesta actividade na que actuou moitas veces como un auténtico filántropo.
Eu tiven un día a sorte de escoitar unha das súas conferencias, directa, divertida, sen outros protocolos que os básicos, e que pronunciou na Biblioteca Municipal do Carballiño con motivo do “Día do Libro”, un 21 de abril de 2010, no que explicou o desenvolvemento deste labor seu que moi pouca xente coñece e que leva dun xeito case silandeiro, un pouco como se fose un pecado inconfesable. Aquela intervención, na que moito aprendín e tamén rin, nos vai situar un pouco na andaina dos escritores que inician o seu camiño e das grandes dificultades que atopan para poder ver o froito dos seus desvelos publicado. Titulouna: “Como facer un libro sen morrer no intento” e, despois de escoitala, soliciteille a conferencia, regalándome os papeis nos que estaba escrita para poder relela máis tranquilamente de noite na miña casa.
Juan José Pérez Labaca
Escritor
“COMO FACER UN LIBRO SEN MORRER NO INTENTO”
A XEITO DE INTRODUCIÓN
Falar de libros no “Día do libro” é, para un escritor, unha gran sorte, porque poucas veces o que ten este oficio se lle presenta a oportunidade de expo-las dificultades dunha andaina que moita xente quere emprender, porque parece que a publicación leva aparellada éxito, diñeiro e recoñecemento social. En definitiva... poder!
Será así! Pode ser, aínda que o dubido!
Este escritor que agora lles fala ten publicados máis de 80 libros, case todos de investigación nas áreas da historia, da etnografía, da arqueoloxía e das ciencias da natureza con breves concesións á literatura xuvenil, así como a recompilación de relatos e contos ademais dalgúns poemas perdidos en revistas ou libros, porque para meterse nesto hai que ter, necesariamente, alma de poeta, corazón ilusionado e metas situadas en afastados horizontes de antemán inalcanzables.
Ademais do dito, aínda debo ter metidos no caixón –ben, agora nos arquivos do meu ordenador- probablemente outros 20 títulos máis. Uns, atópanse xa rematados, outros, a piques de acabar e outros, abandonados e como esquecidos polo paso do tempo, pois perdeuse definitivamente o fío que unía ó artífice co libro, e o escritor xa non o recoñece como fillo seu, como obra propia. Estes libros, seguramente, non verán nunca a luz da impresión.
Todos os libros, despois de rematados, necesitan dunha temporada de repouso, no que maduran como o viño na cuba, fermentando na mente do seu artífice, e precisan da levadura dos días para autopulirse ós poucos.
Pero ter un libro preparado para levar a imprenta é soamente o inicio dunha longa andaina chea de atrancos. Estamos a falar da publicación.
E FALAMOS, AGORA, DE PUBLICAR UN LIBRO
Non hai nada peor para un editor –eu tamén son editor, pero xa explicarei logo como cheguei a tan lamentable situación- que atoparse cun escritor principiante. Aquel que rematou o seu primeiro libro ten na súa cabeza dúas verdades incuestionables e que lle bulen e rebulen sen deixarlle apenas durmir:
1ª. - Que o seu libro é unha obra de arte que o lanzará, coma un foguete, á fama dos grandes literatos.
2ª. - Que o seu libro se venderá por milleiros e que o fará millonario nun santiamén.
Mentres non caia da súa árbore para enfrontarse coa dura realidade dos feitos levarase por diante o prestixio do editor e a súa honorabilidade. Como? Que pasou?, preguntarase unha e outra vez.
Pasou o que tiña que pasar, o que sucede sempre, que a realidade se impón, que a vida e moi dura e que se non gañou cartos, por sorte para el, tampouco os perdeu, porque o editor foi quen os puxo por esta vez.
Na súa mente, sen embargo, hai un pensamento tan só: alguén debeu quedar co meu beneficio!
TER UN FILLO, PLANTAR UNHA ÁRBORE, ESCRIBIR UN LIBRO...
A estas alturas da vida non vou a pararme a explicar a esta audiencia tan espelida que hoxe me acompaña, como é que se ten un fillo, pois no primeiro descoido xa se pon en marcha, aínda que se faga esperar por algún tempo.
Plantar unha árbore... con saír á rúa e mercala na primeira tenda de produtos agropecuarios, problema resolto. Nas nosas mans está escolle-la especie, o tamaño, e ata a época do ano. Tamén podemos chamar á familia para que vexan e comproben que con esta segunda obrigación temos cumprido sobradamente e, ademais, sen ningunha dificultade.
Quédanos o terceiro punto: escribir un libro... Palabras maiores!
Pero pode ser que, por fin, o libro estea rematado, que consigámoslle pór o punto final, que o teñamos madurando como os bos caldos na adega durante algún tempo, léndoo de cando en vez para lle cambiar unha vírgula, unha palabra, un tempo de verbo... Ata que un día...
- Xa é hora de publicalo e... ímolo publicar!
A VISITA Ó EDITOR
Pola razón que fose: gustoulle. Aquel día estaba de bo humor, sentiu compaixón... etc. decidiu que ía arriscar uns miles de euros en editar aquel libro. Así que, unha vez feito, procedeu a distribuílo polas librerías do país e ao cabo dun par de meses pasouse outra vez polas mesmas para face-las contas.
As librerías non compran nunca en firme: os libros quedan en depósito, polo tanto recolleu todos os libros que non se venderon: a maioría, e tróuxoos de novo para o seu almacén. Uns, estaban por completo descoloridos polo sol do escaparate, outros, manchados polos excrementos das moscas, outros máis, ennegrecidos polos fungos da humidade... Case todos para tirar!
Pero o escritor segue a pensar: alguén quedou co meu beneficio e nesta cadea de atracadores soamente hai dous por fóra de min, que non vin sequera un can: o libreiro e o editor!
E en vista de que este pensamento seguía a bulir na súa cachola sen deixarlle repousar nin un instante, decidiu que o segundo libro o iría publicar el, converténdose, deste xeito, no seu propio editor
- Si, yo, como Juan Palomo: yo me lo guiso, yo me lo como... E fíxoo tal como acordou.
Que menos que editar tres mil exemplares, que vendidos a vinte euros cada un fan un total de sesenta mil eurazos de vellón (dez millóns das antigas pesetas) e só gastarei tres mil na imprenta. As contas son as contas! Isto non ten truco ningún!
Algunha vez escoitaron vostedes o conto da leiteira... na mente do noso escritor o seu automóbil era un Ferrari último modelo, veraneaba xa –na imaxinación, claro- nun chalé propio a beiriña da mellor praia de moda ó pé do Mediterráneo e as rapazas, se era home, ou mozos se era femia, tíñaos que espantar de tantas/tantos como tiña ó seu arredor...
Este era o camiño! Como non dera antes con el!
Este era o camiño! Como non dera antes con el!
A PRIMEIRA E... ÚLTIMA VENDA COMERCIAL!
Un calvario, sen se decatar, acababa de comezar a erguerse mesmamente cando lle tocaron ó timbre da súa casa e o transportista informoulle que traía 3.000 libros da imprenta XXX. En total cen caixas con 30 exemplares cada unha e cun peso dunhas dúas toneladas. Ocupaban toda a caixa do furgón. Tanto volume, pero sobre todo, tanto era o peso que non se atreveu a metelos no piso no que vivía, pois as placas das novas vivendas non aguantan tantos quilos nun par de metros cadrados. Necesitou levalos rapidamente a outro lugar e pagar un aluguer polo almacenaxe. Por sorte, ás dúas semanas, atopou un amigo que lle deixou de graza un soto, lóbrego, escuro e húmido para podelos gardar por algún tempo, polo que a conta do almacén non foi moi elevada. Daba por feito que este primeiro contratempo non ía frear para nada a súa incipiente actividade empresarial, polo que colleu varios dos seus libros e foi, moi decidido, a principal librería da cidade.
- Veño con esta novidade. Eu son o autor, díxolle todo cheo de orgullo ó libreiro que apenas o mirou de esguello mentres atendía á pantalla do seu ordenador, preocupado como estaba polo erro dunha conta que lle prexudicaba en apenas uns cantos céntimos.
- Paréceme moi ben... Pode deixarme dous ou tres exemplares aí enriba do mostrador que logo os mirarei.
Ó autor caéuselle, mesmamente, a ánima por debaixo dos pés, se tal cousa fose posible: dous ou tres exemplares... Cando el pensaba que non lle chegarían dúas ou tres caixas e iso para empezar...
Aínda sen se poder repor da contrariedade, sacou axiña a súa calculadora do bolso, mentres dicía apenas cun fío de voz, intentando que non se alterase moito por distraelo das súas ocupacións contables:
- Facéndolle un desconto do 30 por cento, son 28 euros, señor...
- Bo, dixo o libreiro, movendo a man cun xesto displicente e sen sequera miralo, iso será cando os venda...
- Si, si, claro, contestou balbucindo o pobre do escritor, sen dar crédito ó que estaba a escoitar.
- Pero- engadiu o libreiro ó tempo que se erguía da súa cadeira e lle botaba pola primeira vez a vista enriba- imaxino que estará vostede dado de alta na Facenda como autónomo... É, que si non, non poderá facerme unha factura legal e cobrarme o I.V.E. correspondente á venda. Se non é así, por favor, lévese os libros que eu non quero ter contratempos e menos co Estado.
O escritor aínda non se percibira claramente cales eran as orixes desas dificultades que estaba a enumerar o libreiro, pero colleu os seus libros e marchou case cambaleando, coma se lle pegaran dous tiros preto do corazón.
Cando conseguiu tranquilizarse un pouco decatouse, entón, do que lle viña enriba: tiña tres mil libros nun soto prestado e que, ademais, non podía vender en librerías, nin en ningunha parte dun xeito legal... Pero, imbatible ó desalento acordou:
- Non me importa! Quédanme os amigos, os coñecidos, os amigos dos amigos, os amigos dos coñecidos, os parentes, os amigos dos parentes, e cando acabe con toda esta xente, aínda podo ir ás feiras, ós mercados, ás bibliotecas... Acabarei con eles, como está mandado, custe o que custe!
Pero un a un, tres mil libros non se venden nunca e os amigos, e os amigos dos amigos, etc. etc. son bastante limitados cando un se pon a facer contas dos existentes. Ademais, non se lles pode perseguir sen tregua intentando tirarlles da carteira vinte euros a cada un, porque acaban por fuxir e cambiar de beirarrúa en canto te divisan de lonxe.
Final desta historia: pasado algún tempo, confundido, abatido, deprimido e decepcionado coa sociedade e co mundo que non lle facían a xustiza debida, colleu os seus libros e deitounos, non sen rabia, no contenedor de lixo, para, polo menos, que reciclasen o papel. Ecoloxista sempre!, exclamou mentres se desfacía deles. Moitos dos que tirou xa non prestaban para nada, comidos polos ratos, mexados polos cans, ondulados pola humidade do soto onde de prestado os gardara había máis dun ano para aforrar uns cartos.
Quedar, quedou cuns douscentos exemplares. Unha pequenísima parte conseguiuna vender a algúns amigos e coñecidos, ata que cansou de perseguilos. Outra, a maior, regalouna, e el quedou finalmente con vinte ou trinta como recordo e proba evidente da súa autoría, co desexo agochado de que cando os fillos fosen maiores, puidesen presumir de pai, o escritor que un día escribira un libro.
Quedar, quedou cuns douscentos exemplares. Unha pequenísima parte conseguiuna vender a algúns amigos e coñecidos, ata que cansou de perseguilos. Outra, a maior, regalouna, e el quedou finalmente con vinte ou trinta como recordo e proba evidente da súa autoría, co desexo agochado de que cando os fillos fosen maiores, puidesen presumir de pai, o escritor que un día escribira un libro.
Naquel negocio, ímolo chamar mellor operación comercial fracasada, perdeu máis de tres mil euros (naqueles tempos medio millón das antigas pesetas, unha cantidade nada depreciable).
Xa nunca máis pensou que o editor do seu primeiro libro se quedara cos seus posibles beneficios, nin que tampouco el podería vivir coma un rei a conta dos seus libros, pero como o vicio de escribir non ten “emenda nin corrixenda” seguiu facendo libros. Pasado o tempo, fíxose, a pesar de todo e da amarga experiencia sufrida, editor de libros, para non ter que depender de ninguén, pois o seu orgullo de autor impedíalle mendigar nos despachos. Loxicamente, aprendeu a lección, e no canto de facer tres mil libros de cada vez, limitouse a facer tiradas máis curtas, acordes coas súas limitadas posibilidades e a posible demanda do mercado, que en galego segue a estar nos mínimos dos mínimos.
Xa nunca máis pensou que o editor do seu primeiro libro se quedara cos seus posibles beneficios, nin que tampouco el podería vivir coma un rei a conta dos seus libros, pero como o vicio de escribir non ten “emenda nin corrixenda” seguiu facendo libros. Pasado o tempo, fíxose, a pesar de todo e da amarga experiencia sufrida, editor de libros, para non ter que depender de ninguén, pois o seu orgullo de autor impedíalle mendigar nos despachos. Loxicamente, aprendeu a lección, e no canto de facer tres mil libros de cada vez, limitouse a facer tiradas máis curtas, acordes coas súas limitadas posibilidades e a posible demanda do mercado, que en galego segue a estar nos mínimos dos mínimos.
Por coherencia cos seus afáns e amor pola terra nai, seguiu publicando en galego cando todo o mundo lle pedía que o fixera en castelán. Ademais dos libros propios, lles facía libros ós amigos, escollendo doutros os que lle gustaban de verdade. Dos dous libros, cos que empezara a súa profesión de escritor –se como tal se pode chamar a esta manía de escribir- xa estaba en preto dos cen. Ese editor, escritor, investigador, historiador, novelista, promotor de congresos e actos culturais, poeta ós ratos perdidos, etc. etc. está ante vostedes, falándolles, como non podería ser doutra maneira, con afecto dos libros, dos que fixo e dos que están aínda no seu maxín e a anima a todo o mundo a cumprir aquilo de “ter un fillo, plantar unha árbore e escribir un libro".
2ª. PARTE: O AUTOR E O CARBALLIÑO
Nesta parte exporei por riba os traballos que fixen sobre O Carballiño, xa que nos atopamos na biblioteca desta vila. Os primeiros viñeron da man do Instituto de Estudos Carballiñeses que dirixe o meu bo amigo Avelino Muleiro, ó publicar diversos artigos na revista que ten a devandita asociación e que moitos de vostedes coñecerán. Leva por nome: Ágora do Orcellón.
Nesta revista, abordei temas moi diferentes. Algúns, incluso servíronme, despois, para afundindo no asunto, escribir un libro. É dicir: converteuse o artigo dunhas poucas páxinas no xerme dunha publicación de moita máis envergadura. Deste xeito, por exemplo xurdiu “Cruces, cruceiros e petos do concello do Carballiño”, que publiquei no ano 2008 o que é unha catalogación de todos os monumentos etno-relixiosos espallados polas dezaseis parroquias que constitúen o concello do Carballiño.
A confección deste catálogo permitiume coñecer a bisbarra do Carballiño como nunca imaxinara: dende o val ata a montaña. Ó mesmo tempo que percorría a vila e as parroquias fun collendo ideas sobre outras moitas cousas que xurdían ó meu paso. Lembro por exemplo a visita que fixen ás covas de Misiego, que despois no 2006 servíronme para un artigo titulado: “As covas graníticas das Adegas, Santa María de Misiego (O Carballiño)”; a recolla de epitafios por fóra do común nos cemiterios do concello reflectíronse noutro artigo que levaba por nome: “Epitafios e aforismos do Carballiño e bisbarra” (2005); a existencia de tres bispos orixinarios da parroquia de Cabanelas chamoume a atención, pois non é normal que nunha pequena aldea, que aínda non era nin parroquia, pois naqueles tempos dependía de Santaia de Banga, dese á Igrexa tres bispos de categoría, pertencentes todos eles a unha mesma familia. Aínda estou con dous deles, pois tan só publiquei a vida do máis antigo dos tres: “Frei Anselmo de la Peña, o primeiro dos bispos de Cabanelas (O Carballiño)” (2006).
Por último quero citar o censo que realicei sobre as colonias de andoriña das vilas no casco urbano da Vila no ano 2004: “A andoriña das vilas Delichon urbica na bisbarra do Carballiño”, o que me animou a percorrer tódolos concellos de Galicia: os 315, para ter unha idea máis exacta do que lle estaba a pasar a esta especie, pois en todos os lugares dicíanme que había moitas menos ca antes, pero como non se tiña realizado un censo previo, esa diminución non se podía cuantificar dun xeito correcto.
E falando de andoriñas, detectamos a presenza, pola primeira vez na historia do Carballiño doutra andoriña que estaba a colonizar Galicia dende había uns poucos anos dende os seus cuarteis de invernada no continente africano, e que detectei baixo a estrutura de varias pontes das estradas da bisbarra do Carballiño, como por exemplo na que vén de Ribadavia. Trátase da andoriña, que precisamente por aniñar baixo as pontes chamei desa maneira: andoriña das pontes e que obedece ó nome científico de Hirundo daurica. A descubrín pola primeira vez o 12 de agosto de 2006, no arranque da ponte de San Fiz de Barón e publiqueino no libro “Novas sobre flora e fauna do país”, no ano 2007, titulándose o traballo “Novos lugares do occidente de Ourense con niños de andoriña das pontes Hirundo daurica: San Martiño de Alongos (Concello de Toén), San Fiz de Barón (Concello do Carballiño) e San Fagundo (Concello de Cea)”.
Vemos, pois, como uns traballos empurran por outros. Se os vas encadeando ós poucos, o ordenador permíteche ir abrindo e ampliando arquivos segundo atopas os datos que precisas, ata que, ó final, reúnes unha gran cantidade de información que pode servir para iniciar novas publicacións, sempre, loxicamente, que o traballo tire de un. É dicir: que goces facéndoo, pois poucas veces me aburrín perseguindo os meus obxectivos. Cando tal sucede abandono e busca novas perspectivas.
Na nosa terra, aínda que pareza de antemán que todo está feito, queda moito máis por facer e se nos vamos a espazos reducidos: concellos, parroquias, aldeas preséntanse infinidade de posibilidades, pois debemos pensar que por moito que se saiba dunha cousa se ninguén escribiu sobre ela, non existe para a comunidade científica. Noutras palabras: o que non está escrito, practicamente non existe.
Cando, ás veces me din:
- Señor Fernández de la Cigoña como fai vostede para sacar adiante tantos libros e artigos, é que nunca descansa?
Eu sempre contesto o mesmo:
- Fago o que me gusta cando quero, coido, polo tanto, que non ten ningún mérito, ademais, xa non sei facer outra cousa!
